نقش عناصر ریز مغذی در گیاهان

مدیریت صحیح تغذیه درختان میوه، یک پیش‌شرط بسیار مهم برای داشتن میوه‌های سالم است. در این راستا، عناصر غذایی گیاهان یکی از عوامل اصلی برای تولید بیشتر است. بدون عناصر ریز مغذی ضروری، هیچ بازدهی وجود نخواهد داشت.

نقش عناصر ریز مغذی در گیاهان همچون نیاز انسان است به مصرف هشت لیوان آب در روز؛ یعنی در عین حال که واجب نیست اما نبودنش در آینده باعث آسیب هایی خواهد شد.

ریز مغذی‌ها عناصر ضروری برای رشد محصول هستند که در مقادیر نسبتا کم، مورد نیاز هستند. اگرچه میزان نیاز به ریز مغذی‌ها از نظر کمیت، پایین است ولی این مواد مغذی مستقیما بر رشد محصولات تاثیر می‌گذارند. در صورت کمبود این عناصر ریز مغذی، رشد و کیفیت محصولات تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

هر عنصر ریز مغذی، نقش متفاوتی در ارگانیسم‌های گیاهی ایفا می‌کند. مهم‌ترین ریز مغذی‌ها بور، آهن، منگنز و روی هستند. ریز مغذی‌ها اغلب دست کم گرفته می‌شوند. کشاورزان و باغداران بیشتر نگران استفاده از عناصر عناصر پرمصرف یا ماکروالمنت‌هایی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند.

علاوه بر این، بسیاری از آن‌ها، تنها در صورت مشاهده شواهد اولیه از علایم کمبود، از ریز مغذی‌ها استفاده می‌کنند. این کار ممکن است منجر به کاهش کیفیت و بازده کمتر شود. تامین ریز مغذی‌ها برای محصولات، مفید و برای تولید محصول بیشتر ضروری است.

عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان

گیاهان به شانزده ماده غذایی یا عنصر ضروری نیاز دارند. اینها شامل کربن (C)، اکسیژن (O) و هیدروژن (H) است که از آب و هوا می‌گیرند. عناصر باقی‌مانده از خاک تامین می‌شوند. این مواد مغذی را می‌توان به دو دسته اولیه درشت مغذی‌ها یا ماکروالمنت‌ها و ریز مغذی‌ها تقسیم کرد که خود ریز مغذی‌ها شامل عناصر ثانویه و عناصر فرعی است. بیشتر مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و نمو گیاهان معمولا در خاک وجود دارد.

ماکروالمنت‌ها یا عناصر پرمصرف :

کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد را ماکروالمنت یا عناصر پرمصرف می‌نامند؛ زیرا گیاهان به مقادیر زیادی از آن‌ها نیاز دارند. از این دسته، کربن، هیدروژن و اکسیژن به صورت گازی موجود است و هیچ کمبودی از نظر این مواد مغذی اساسی وجود ندارد. تمام مواد مغذی موجود در خاک ممکن است به راحتی توسط ریشه گیاه قابل جذب نباشد. انواع ماکروالمنت‌ها و نقش هرکدام، به طور مختصر در زیر بیان شده است :

• نیتروژن : برگ‌ها و ساقه‌های سبز را تقویت می‌کند
• فسفر : در تولید ریشه، گل و میوه استفاده می‌شود
• پتاسیم : به گلدهی و باردهی، استحکام و مقاومت در برابر بیماری و استرس کمک می‌کند
• کلسیم : به ساخت سلول‌ها کمک می‌کند
• منیزیم : عنصر اصلی در رشد دانه‌ها و کلروفیل است
• گوگرد : عنصر اصلی برای ساخت پروتئین است و به گیاهان رنگ سبز می‌بخشد

ریز مغذی‌ها یا عناصر کم‌مصرف :

برخی از مواد مغذی ثانویه (ریز مغذی‌ها) نیز برای حفظ رشد و باردهی گیاهان و درختان میوه مورد نیاز هستند. ریز مغذی‌ها شامل آهن، روی، مس، بور، مولیبدن و کلر می‌باشند. اکثر ریز مغذی‌ها به جز بور، از فلزات کمیاب هستند. آن‌ها در بافت برگ در مقادیر بسیار کمتری یافت می‌شوند؛ با این حال، کمبود هر یک از این عناصر نیز می‌تواند بر سلامت درختان تاثیر بگذارد.

ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای درختان میوه

تغذیه متعادل و مناسب در همه محصولات مهم است. با این حال، شناخت مواد مغذی مناسب، در زمان مناسب می‌تواند در بین محصولات، باغ‌ها و فصول سال بسیار متفاوت باشد.

چندین روش نمونه‌گیری مختلف وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای ارزیابی وضعیت مواد مغذی استفاده کرد. روش‌های ارزیابی اصلی شامل آزمون خاک، برگ و میوه است. تکنیک‌های دیگری شامل آزمون شیره درختان میوه وجود دارد که در حال آزمایش هستند.

آزمون خاک

آنالیز خاک بیشتر برای تعیین pH خاک، میزان نمک‌های خاک و بور استفاده می‌شود. نیتروژن بالا در آزمون خاک می‌تواند نشانه‌ای از کاربرد کود نیتروژن اضافی باشد. با این حال، تجزیه و تحلیل خاک یک راهنمای قابل اعتماد برای سایر نیازهای معدنی درختان میوه نیست. وجود یک ماده مغذی در خاک مانند فسفر یا کلسیم، همیشه به معنای در دسترس بودن آن برای درخت نیست.

بور (B)

بور برای رشد لوله گرده مهم است و بنابراین در هنگام شکوفه دادن، برای کمک به تشکیل میوه مورد نیاز است. همچنین برای انتقال قندهای گیاهی، تشکیل دیواره سلولی، تولید اسیدهای آمینه، تکثیر محصول، گلدهی، باردهی و کیفیت محصول نیاز به استفاده از آن وجود دارد.

با این حال، بور اضافی برای درختان میوه به‌ویژه هلو، آلو و زردآلو سمی است. علائم کمبود و سمیت آن در برگ‌ها از نظر ظاهری مشابه است. بنابراین، در صورت بروز علائم، باید آزمون برگ و خاک انجام شود تا مشخص شود مشکل چیست. دوره‌های خشکسالی یا کاهش آب در خاک‌ها می‌تواند به دلیل جذب ضعیف ریشه از خاک، منجر به کمبود بور در درختان شود.

تجزیه بافت گیاه برای تشخیص کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

تجزیه بافت گیاهی ابزار مفیدی در تعیین نیازهای غذایی گیاهان است. این روش به طور مستقیم، میزان دقیق هر ماده معدنی را که گیاهان از خاک جذب می‌کنند و در برگ‌ها تجمع می‌یابند نشان می‌دهد.

تجزیه بافت گیاهی برای تعیین کارآمد بودن روش‌های فعلی و یا اصلاح آن برای بازدهی بیشتر، بسیار موثر است. علائم ظاهری کمبود مواد معدنی اغلب یک روش گمراه‌کننده برای تشخیص وضعیت تغذیه‌ای گیاهان است؛ زیرا علائم کمبود مواد مغذی مختلف، مشابه است. همچنین، مشکلات غیر تغذیه‌ای می‌تواند بسیار شبیه به علائم کمبود ظاهر شود.

روش نمونه‌برداری

روش‌های جمع‌آوری نمونه برای تجزیه و تحلیل دقیق نمونه‌های بافت گیاهی حیاتی است. نمونه‌برداری باید در زمان مناسب و از قسمت صحیح گیاه انجام شود. در زیر دستورالعمل‌های کلی برای تجزیه و تحلیل دقیق بافت گیاهی آورده شده است :

• اگر میدان نمونه‌برداری یکنواخت است، نمونه‌ها باید از سراسر میدان گرفته شده و در یک نمونه ترکیب شوند.
• اگردر قسمتی از مناطق مشکلی وجود دارد، از قسمت مشکل‌دار، جدا از نواحی دارای رشد طبیعی، نمونه‌برداری کنید.
• گیاهانی را انتخاب کنید که به بهترین شکل، شرایط واقعی زمین را نشان می‌دهند.
• از گیاهانی که مرده‌اند، یا به وسیله حشرات، یا به طریق مکانیکی و یا شیمیایی آسیب دیده‌اند نمونه‌برداری نکنید. همچنین از نمونه‌برداری از گیاهانی که تحت تنش گرما، سرما، رطوبت یا خشکی قرار گرفته‌اند اجتناب کنید.

مهم‌ترین علائم کمبود مواد مغذی در درختان میوه

بارزترین نشانه ظاهری کمبود مواد مغذی، تغییر رنگ و شکل برگ است. با این حال، توجه داشته باشید که بسیاری از علائم کمبود، مشابه به نظر می‌رسند و معمولا گیاهان شما در واقع کمبود چند مواد مغذی را به طور همزمان تجربه می‌کنند. در ادامه به شایع‌ترین نشانه‌های کمبود مواد مغذی در گیاهان و درختان میوه اشاره شده است :

• برگ‌های زرد
• زرد یا قهوه‌ای شدن لبه‌های برگ
• ایجاد سوراخ در برگ‌ها
• برگ‌ها سوخته به نظر می‌رسند
• برگ‌ها رنگ بنفش یا قرمز دارند
• زرد شدن بین رگ‌برگ‌ها
• برگ‌ها و میوه‌های کوچک یا رشدنکرده
• لکه‌های زرد یا قهوه‌ای روی برگ‌ها
• برگ‌های پیچ‌خورده یا بدشکل
• ریشه‌های رشدنیافته
• تفاوت محصولات (مثلا تفاوت در اندازه میوه‌ها)
• عدم باردهی

حرکت مواد مغذی در گیاهان

توانایی در حرکت مواد مغذی مهم برای رشد گیاه در داخل گیاه متفاوت است. دانستن نحوه حرکت آن‌ها می‌تواند هنگام تشخیص مشکلات کمبود کمک‌کننده باشد.

ارتباط علائم کمبود عناصر غذایی با تحرک آن‌ها

عناصر غذایی که در گیاهان متحرک هستند، علائم کمبود را در برگ‌های جدید نشان نمی‌دهند؛ در حالی که در صورت بروز کمبود، مواد مغذی غیر متحرک به برگ‌های جدید منتقل نمی‌شوند. مواد مغذی متحرک در خاک، در اثر باران یا آبیاری بیش از حد، شسته شده و باید دوباره جایگزین شوند. مناطقی از کره زمین که سالانه بیش از 100 سانتی‌متر باران می‌بارد، خاک‌هایی با مواد مغذی متحرک تخلیه‌شده دارند.

ارتباط علائم کمبود با تحرک عناصر غذایی را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد :

• تحرک یک ماده غذایی در خاک تعیین می‌کند که چه مقدار می‌تواند در اثر شستشو یا آب‌های جاری از بین برود.
• تحرک یک ماده غذایی در گیاه تعیین می‌کند که علائم کمبود در کجا ظاهر شود.
• مواد مغذی متحرک در گیاه، به مناطق رشد جدید منتقل می‌شوند؛ بنابراین علائم کمبود ابتدا در برگ‌های مسن ظاهر می‌شود.
• مواد مغذی که در گیاه متحرک نیستند به مناطق رشد جدید منتقل نمی‌شوند؛ بنابراین علائم کمبود ابتدا در مناطق دارای رشد جدید ظاهر می‌شود.

 میزان تحرک عناصر غذایی داخل گیاه

تحرک مواد مغذی در بین عناصر ضروری متفاوت است و در هنگام استفاده از کود بسیار مهم است. به عنوان مثال، نیتروژن در خاک، بسیار متحرک است و به راحتی شسته می‌شود.

استفاده بیش از حد یا نادرست از آن، خطر آلودگی آب را افزایش می‌دهد. در همین حال، فسفر در خاک نسبتا غیر متحرک است و بنابراین احتمال شستشوی کمتری دارد. در عین حال، برای گیاهان نیز کمتر در دسترس است؛ زیرا نمی‌تواند به راحتی انتقال یابد. بنابراین فسفر را نزدیک بذرها استفاده می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که می‌تواند با ریشه‌های اولیه به آن دست پیدا کند.

برای مواد مغذی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم که در گیاه متحرک هستند، علائم کمبود در برگ‌های مسن‌تر ظاهر می‌شود. همزمان که برگ‌های جدید رشد می‌کنند، مواد مغذی را از برگ‌های قدیمی می‌گیرند و از آن‌ها برای رشد استفاده می‌کنند. سپس برگ‌های پیر بدون مواد مغذی کافی باقی می‌مانند و علائم کمبود را نشان می‌دهند.

برعکس این قضیه، در مورد مواد مغذی غیر متحرک مانند کلسیم صادق است. ابتدا برگ‌های جدید، علائم را نشان خواهند داد؛ زیرا نمی‌توانند مواد مغذی را از برگ‌های قدیمی دریافت کنند و خاک نیز برای تامین نیازهایشان کافی نیست.

روش چالکود

روش چالکود، حفر سوراخ در اطراف درخت به صورت دوایر متحدالمرکز است. این روش به شما امکان می‌دهد کود را در عمقی بریزید که علف‌های هرز به آن دسترسی نداشته باشند، اما به اندازه کافی کم‌عمق باشد که به‌ویژه در طول ماه‌های بارانی بهار، شسته و تخلیه نشود.

برای این کار سوراخ‌هایی به عمق 10 تا 20 سانتی‌متر حفاری شده و مقدار مشخصی از کود در هر سوراخ ریخته می‌شود و حداقل 5 سانتی‌متر بین سطح بالایی کود و سطح خاک باقی می‌ماند. قطر سوراخ باید حدود 5 سانتی‌متر باشد و سوراخ‌ها باید 30 تا 90 سانتی‌متر از هم فاصله داشته باشند. چالکود همچنین به هوادهی خاک‌های فشرده کمک می‌کند. پس از کوددهی، آبیاری را به طور کامل انجام دهید. سپس می‌توانید سوراخ‌ها را با ماسه، خاک و یا مواد آلی پر کنید.

چالکود می‌تواند با آزاد شدن تدریجی، حداکثر جذب کود اعمال‌شده توسط درخت میوه را در طولانی‌مدت تضمین کند. و در مقایسه با روش کوددهی سطحی سنتی می ‌تواند مزایای کاشت درختان میوه را برای باغبانان به میزان زیادی بهبود بخشد.

منابع کودی مورد استفاده برای تغذیه درختان

با وجود بیش از 20 کود مختلف گوگرددار در بازار، انتخاب بهترین گزینه برای کشاورزان ممکن است چالش‌برانگیز باشد. مشورت با یک کارشناس کشاورزی برای شناسایی کمبودها و اصلاح آن‌ها کمک‌کننده است. در دسترس‌ترین و محبوب‌ترین منابع کودها سولفات منگنز، سولفات مس، سولفات آهن، سولفات کلسیم، سولفات آمونیوم، سولفات پتاسیم و … هستند.

سولفات منگنز

کود سولفات منگنز می‌تواند یکی از ترکیبات آلی مفید برای اصلاح خاک باشد تا اطمینان حاصل شود که گیاهان شما منگنز کافی دریافت می‌کنند. این ریز مغذی نقش مهمی در رشد گیاه دارد و می‌توانید آن را در خاک و یا به صورت محلول بر روی برگ‌ها استفاده کنید.

سولفات مس

سولفات مس که در خاکی با کمبود مس استفاده می‌شود، خاک را غنی می‌کند و یک ماده مغذی ضروری برای گیاهان در حال رشد فراهم می‌کند. هنگامی که خاک کمبود مس داشته باشد، برگ‌ها به دلیل کمبود کلروفیل زرد می‌شوند. کمبود مس همچنین می‌تواند باعث کاهش رشد یا رشد غیر معمول شود. پژمردگی، کمبود گل و کاهش برداشت میوه همگی از اثرات احتمالی کمبود مس در خاک هستند.

برای خرید سولفات مس می‌توانید با کارشناسان اسپوتا تماس بگیرید.

سولفات آهن

سولفات آهن، ترکیبی از آهن با کاربردهای متعدد برای استفاده در مزارع و چمنزارها است. سولفات آهن، بدون افزایش رشد چمن‌ها، رنگ سبز آن‌ها را تقویت و بدون نیاز به استفاده از کودهای نیتروژن‌دار، ظاهری شاداب به چمن می‌بخشد. همچنین می‌توانید از سولفات آهن برای کاهش pH خاک‌های قلیایی استفاده کنید.

سولفات کلسیم

سنگ گچ یا سولفات کلسیم منبع عالی کلسیم و مواد مغذی گوگردی برای گیاهان است و می‌تواند به عنوان یک نرم‌کننده خاک استفاده شود. همچنین سولفات کلسیم باعث ایجاد رطوبت و روزنه‌های هوا در خاک می‌شود. کود سولفات کلسیم نسبتا ارزان است و به راحتی در خاک پخش می‌شود. از جمله مزایای استفاده از کود سولفات کلسیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ساختار خاک را تقویت می‌کند.
• نفوذ آب را افزایش می‌دهد.
• ماکروالمنت‌ها را تامین می‌کند.
• باعث حفظ رطوبت می‌شود.
• جذب مواد مغذی را بهبود می‌بخشد.